«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيم»
«أُفَوِّضُ أَمْري إِلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصيرٌ بِالْعِبادِ».[1]
«رَبِّ اشْرَحْ لي صَدْري * وَ يَسِّرْ لي أَمْري * وَ احْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِساني * يَفْقَهُوا قَوْلي».[2]
«اللَّهُمَّ وَ أَنْطِقْنِي بِالْهُدَى وَ أَلْهِمْنِي التَّقْوَى».[3]
مقدّمه
هدیه به پیشگاه با عظمت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم و اهل بیت مکرّم ایشان، خاصّه وجود مبارک امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب علیه أفضل صلوات المصلّین صلواتی هدیه بفرمایید.
اللهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّل فَرَجَهُم
عرض ادب و ارادت و خاکساری و التجاء و استغاثه به محضر مبارک حضرت بقیة الله اعظم روحی و ارواح العالمین له الفداه و عجّل الله تعالی فرجه الشریف صلوات دیگری محبّت بفرمایید.
اللهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّل فَرَجَهُم
مرور جلسات گذشته
عنوان بحث ما «سیر تکوّن عقاید شیعه» بود، جلسات پایانی به هم‌افزایی قرآن کریم و بیانات نبیّ مکرّم گذشت که چگونه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فضای جامعه را به سمت معرّفی و تبیین برای حجّت بعد از خودشان روشن کردند.
آخرین بحثی که از این موضوع گذشت ماجرای خلافتِ الهیّه بود که در برابر آن، کفر صورت گرفت. درست است که این موضوع به توحید هم ربط دارد اما آن چیزی که در ماجرای ابلیس، ابلیس را زمین زد، کفر و استکبار ابلیس در برابرِ خلیفة الله بود، وگرنه ابلیس مشکلی نداشت که به خدا سجده کند، هزاران سال هم این کار را کرده بود، باز هم حاضر بود این کار را کند. ابلیس خدا را خالق و رازق و محیی و ممیت و صاحب قیامت می‌دانست، برای همین هم اینطور قسم خورد که «به عزّت تو قسم که من این‌ها را گمراه می‌کنم»، یعنی برای خدای متعال عزّت قائل بود. ابلیس به خدای متعال عرض کرد که به من مهلت بده تا روز قیامت نمیرم. یعنی می‌دانست قیامتی هست و قیامت هم در اختیار خدای متعال است.
اتفاقاً آنجایی که ممکن است انسان خیال کند علم همیشه نجات‌بخش است، اینطور نیست، علم آنجایی نجات‌بخش است که انسان به آن علم عمل کند، وگرنه اتفاقاً آنجایی که انسان را به زمین می‌زند، آنجایی است که انسان علم دارد و عمل نمی‌کند. تا زمانی که انسان علم ندارد امید نجات هست، تا زمانی که خبر ندارد، تا زمانی که غافل است، تا زمانی که جاهل است، تا زمانی که قاصر است. هر کدام از این حالات رخ بدهد بالاخره ممکن است اتفاقی بیفتد.
به امام صادق علیه السلام عرض کردند که بعضی از مسلمین هستند که از ولایت شما خبر ندارند، وضع این‌ها چه می‌شود؟ حضرت فرمودند: اگر به آنچه می‌دانند عمل کنند، روی این‌ها را هم رو به بهشت می‌کنند، و اگر در محاکمه الهی در روز قیامت، دشمن ما نباشند، این‌ها را هم به بهشت می‌برند.
یعنی درواقع طرف نمی‌دانسته است و به آن چیزی که می‌دانسته هم عمل کرده است.
ما بارها عرض کرده‌ایم که ما با سایر فِرَق اسلامی و بلکه غیراسلامی دعوایی نداریم، اگر بخواهند و دوست داشته باشند گفتگو می‌کنیم، اگر نخواهند هم این کار را نمی‌کنیم. نه ولعی برای گفتگو داریم، نه اصراری برای تغییر. چون این کار اصلاً به درد نمی‌خورد، همه‌ی بحث در اینجا آنجایی است که علم بیاید و میل هم بیاید، وگرنه اصلاً به درد نمی‌خورد.
ما خودمان را نه هادی می‌دانیم و نه مأمور به تغییر مذهب سایرین، هادی خداست و اگر بخواهد هدایت می‌کند. البته اقرار می‌کنیم که ما آرزو می‌کنیم هرچه داریم بدهیم که در هدایت یک نفر نقش پیدا کنیم، چه بسا خدای متعال خودمان را هم هدایت کند، چون هدایت هم امرِ مقول به تشکیک است، شدّت و ضعف دارد، کم و زیاد دارد، ازدیاد دارد.
آخرین بحث به آنجایی رسید که این‌ها در عین علم کفر می‌ورزیدند.
این بحث یک تتمه‌ی بسیار مهمی دارد که چون شب اول ماه شوال است و تمام شد، امشب هم شب خیلی مهمی است، نماز فردا خیلی مهم است، ان شاء الله خدای متعال روزی ما کند که امشب و سحر و صبح فردا ندبه بخوانیم، در عید فطر ندبه وارد شده است، سید بن طاووس رضوان الله تعالی علیه قبل از اذان مغرب امروز تجویز کرده است که انسان با امام زمان ارواحنا فداه صحبت کند، عجز و ناله کند و بیچارگی خودش را به حضرت عرضه کند، بگوید یک ماه فرصت داشتیم و بر سرِ سفره‌ی شما نشستیم، گاهی هم نمکدان شکستیم.
چون فضای شب عید است… انسان به هر سفری که می‌رود دوست دارد به منزل خود برگردد. این سفر سفرِ دونِ استحقاق بوده است، نمی‌دانیم چرا ما را راه داده بودند، برای همین انسان غصه‌دار است.
لذا چند جمله از «چهل حدیث» مرحوم امام خمینی می‌خوانم و چند جمله از دعای امام سجّاد سلام الله علیه.
بحث «کتمان»، در قرآن کریم
دیگر فرصت نمی‌کنیم بحث قبل را ادامه بدهیم، فقط در همین حد عرض کنم که این بحثی که در جلسات اخیر مطرح کردیم یک تتمه‌ی مهم داشت، بحث خلافت و کفر و کتمان، قرآن کریم خیلی مفصل به این بحث پرداخته است.
کتمان کار داناست، عالم می‌داند ولی نمی‌خواهد زیر بار برود، نمی‌خواهد بقیه بفهمند. قرآن کریم خیلی با اهل کتمان، بویژه یهودیان، تند است.
ما در این جلسات توضیح دادیم که مفهوم واحد است و مصادیق متعدد است، و اتفاقاً در صدر اسلام و بعد از صدر اسلام و بعد از آن، چقدر این موضوع کتمان رخ داده است.
در همان عصر اول امیرالمؤمنین صلوات الله علیه مردم را در میدان اصلی کوفه جمع کردند و فرمودند: چه کسانی روز غدیر بودند؟ عدّه‌ای دست بلند کردند. آنقدر این واقعه مهم است که این استشهاد هم متواتر است، هم حدیث غدیر متواتر است و هم این استشهاد و مناشده‌ی امیرالمؤمنین صلوات الله علیه. حضرت قسم دادند و فرمودند چه کسانی غدیر را در یاد دارند؟ عدّه‌ای بلند شدند و گفتند که ما در یاد داریم.
لذا محدثان بزرگ غیرشیعه مانند «ابن جَزَری» و دیگران می‌گویند این استشهاد و مناشده هم متواتر است، هم غدیر متواتر است و هم این استشهادِ امیرالمؤمنین صلوات الله علیه به غدیر متواتر است، یعنی غدیر دو مرتبه متواتر است، دو بار قطعاً رخ داده است، یک مرتبه قطعاً پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فرموده است، یک مرتبه هم قطعا امیرالمؤمنین صلوات الله علیه به غدیر استشهاد کرده‌اند.
در همان استشهاد هم بعضی‌ها دست بلند نکرده‌اند، حضرت فرمودند: انس! مگر تو نبودی؟
انس با اینکه سن کمتری نسبت به امیرالمؤمنین صلوات الله علیه دارد گفت: من پیر شده‌ام و در یاد ندارم!
امیرالمؤمنین صلوات الله علیه هم او را نفرین کردند.
این موضوع، ادامه‌ی همان کتمان است. کتمانِ فضائلِ امیرالمؤمنین صلوات الله علیه که خیلی گسترده رخ داد، اصلاً جرأت نمی‌کردند نامِ امیرالمؤمنین صلوات الله علیه را ببرند، این موضوع از دسته‌ی همان کتمان‌هاست.
در این جلسه فرصت نمی‌شود آیات مربوط به موضوع کتمان را عرض کنم، برای همین اشاره کردم، ان شاء الله خدای متعال روزی کند قرآن کریم را نگاه بفرمایید یا فقط کلمه‌ی «یَکتُمُون» را جستجو کنید، در این مورد چند آیه داریم که در مورد کتمان است، خدای متعال با آنها تند هم برخورد کرده است، تعابیر خیلی تند است، چون ذیلِ کفر است، یعنی کتمان می‌کنیم که معلوم نشود حق چیست. این‌ها شخصی نیست.
زمانی من خطایی کرده‌ام و خدای نکرده ساعت کسی را سرقت کرده‌ام، کتمان می‌کنم که آبروی من حفظ شود. این موضوع با اینکه در جایی هدایت امّتی نسل در نسل به خطر بیفتد تفاوت دارد. درواقع اصلاً گناه کوچک وجود ندارد، اما این گناه دوم از گناه اول خیلی بزرگتر است.
چه بلاها که بر سرِ گویندگان فضائل نیامده است!
هم فضائل را کتمان می‌کردند و هم بر سرِ کسانی که فضائل را می‌گفتند بلا می‌آوردند، کشتند، آبرو بردند، جسارت کردند، تخریب کردند، دروغ بستند. خودِ موضوعِ اهل کتمان به اندازه‌ی سی جلسه مطلب دارد.
ادامه‌ی بحث کتمان بحثِ تحریف است، آن چیزی که از تحریف به ذهن متبادر می‌شود «جابجایی حقیقت» است، اما نوعی از تحریف «کتمان» است.
مثلاً چند نفر در جلسه‌ای دور یکدیگر می‌نشینند و معامله‌ای می‌کنند و عهدی می‌بندند یا برای کسی حقی معیّن می‌کنند، بعد یک نفر از پنج نفر حق دارد، حال چهار نفرِ دیگر با یکدیگر قرار می‌گذارند که کتمان کنند. در اینصورت حق نفر پنجم ضایع می‌شود و کس دیگری هم نیست. این کتمان باعثِ تحریفِ حقیقت می‌شود، چون دیگر دست دیگران به این موضوع نمی‌رسد.
ناگهان برخی از اصحاب (با تعریفی که غیرشیعیان از صحابه دارند) توطئه‌وار و تبانی‌وار شروع کردند به نقل نکردن، این موضوع باعث شد حقایقی گُم بشود، آنقدر که هنوز چهل سال از شهادت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه نگذشته بود که برخی از مسلمین از دیگری می‌پرسیدند که آیا علی در بدر حضور داشت یا نه؟ یعنی اینقدر هم نمی‌دانستند.
بنده همیشه عرض می‌کنم که این موضوع از روضه‌ی قتلگاه تلخ‌تر است که حضرت سیّدالشّهداء صلوات الله علیه در کربلا فرمودند: من سیّد شباب اهل الجنّة هستم، اگر فکر می‌کنید که (نعوذبالله) من راست نمی‌گویم از انس بن مالک بپرسید.
کتمان خیلی گسترده است، قرآن کریم هم خیلی به این موضوع پرداخته است. آیات کتمان که خدای متعال بیان می‌کند… «يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَنْ مَوَاضِعِهِ»،[4] «يَعْرِفُونَهُ كَمَا يَعْرِفُونَ أَبْنَاءَهُمْ»،[5] می‌شناختند، می‌دانستند، ولی کتمان می‌کردند. اگر کسی می‌رفت و می‌پرسید که مگر قبلاً راجع به این پیامبر بشارت داده نشده بود؟ می‌گفتند: نه!
درواقع حقیقت را کتمان می‌کردند. خدای متعال بطور مفصل در مورد کتمان در قرآن کریم سرمایه‌گذاری کرده است.
ان شاء الله خدای متعال انس ما را در طول سال با قرآن کریم حداقل به اندازه‌ی ماه مبارک رمضان قرار بدهد و بین ما و قرآن جدایی نیندازد. اگر حقیقتاً بین ما و قرآن جدایی نیفتد، بین ما و امام زمان ارواحنا فداه جدایی نمی‌افتد.
چند جلسه است که می‌خواهم کتابی را به عنوان «مواعظ» پیشنهاد بدهم که اگر دوست دارید این کتاب را بخوانید، البته این کتاب ربطی به بحث‌های ما ندارد ولی کتاب خیلی خوبی است، چهار مجلد است، این کتاب برای مرحوم آیت الله حق‌شناس رضوان الله تعالی علیه است که زیر نظر آیت الله جاودان آماده‌سازی شده است. این کتاب کتابِ بسیار خوبی است، وقتی انسان قدری این کتاب را می‌خواند، لحن مرحوم آیت الله حق‌شناس در گوش انسان زنده می‌شود. ان شاء الله خدای متعال روزی شما کند که این کتاب را بخوانید، این کتاب کتابی است که به درد زندگی و حیات می‌خورد.
اگر خدای متعال توفیق بدهد و ما با قرآن کریم انس داشته باشیم، صدای امام زمان ارواحنا فداه به گوش ما می‌آید، قاری اوست، همه‌ی عالم به فدای آن قاری. ان شاء الله خدای متعال ما را با کتاب خودش مأنوس کند.
این موضوع «کتمان» بحث مفصلی است، صدها مسئله‌ی دیگر هم ذیل این موضوع بود که گذشت، ان شاء الله اگر سال بعد عمری باشد، نمی‌دانم باید از کجا شروع کنیم.
امام خمینی رضوان الله تعالی علیه از خطرِ عُجب می‌فرماید
فرصتی که امشب داریم، که امشب شب بسیار بزرگی است، بشارت‌های زیادی داده شده است. اگر بخواهم چیزی را برای خودم بعنوان تحفه انتخاب کنم، این مطالبی است که عرض می‌کنم.
یکی اینکه اولین قدم برای کسانی سی روز ماه مبارک رمضان روزه گرفته‌اند و در جلسات اهل بیت سلام الله علیهم أجمعین شرکت کرده‌اند باید گسترش شرمندگی باشد، به ما بیش از بقیه فرصت داده شده است، بقیه روزه گرفته‌اند ولی ما سی شب در خیمه‌ی حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها هم آمدیم. ان شاء الله خدای متعال ما را از توهّم نجات بدهد که خیال نکنیم کاری کرده‌ایم.
مرحوم امام خمینی رضوان الله تعالی علیه حدیثی را در کتاب «چهل حدیث» آورده است که چون مفصل است من می‌خواهم گوشه‌ای از آن را بخوانم، آن را هم برای خودم می‌خوانم، این موضوع ذیلِ بحثِ عُجب است.
این موضوع برای دیندارها بیش از بقیه لازم است، برای طلبه‌ها بیش از مؤمنین لازم است، دردِ بی‌درمانِ جامعه‌ی ماست، خیلی از مشکلات جامعه‌ی ما بخاطرِ عُجبِ دینداران است، دینداران اصلاً خودشان را از بقیه جدا می‌پندارند، مثلاً می‌گویند ما مؤمن‌ها و آن گنهکارها!
طرف یک گناه آشکار دارد، من نستجیربالله معلوم نیست چه کسی هستم.
مرحوم امام خمینی در بحث عُجب چند عبارت مهم دارد، من می‌خواهم تقریباً دو صفحه از آن را بخوانم، برای خودم می‌خوانم، شاید بیست مرتبه این قسمت را خوانده باشم ولی هر مرتبه که می‌خوانم می‌بینم که خیلی بیچاره هستم. اتفاقاً جای مطرح کردن این موضوع هم همین اواخر ماه مبارک رمضان است، نه اوایل ماه. بالاخره چند ساعت نخوری کشیدن و دو مرتبه باز کردن قرآن…
امام خمینی رضوان الله تعالی علیه در صفحه 84 این کتاب اینطور می‌فرماید: «اى بيچاره بيخبر از معارف الهيه كه جز اداره شهوت و غضب خود چيز ديگر نمى‌فهمى، تو مقدس مواظب به ذكر و ورد و مستحبات و واجبات و تارك مكروهات و محرمات و متخلق به اخلاق حسنه و متجنب از سيّئات اخلاق، در ترازوى انصاف بگذار كارهايى را كه مى‌كنى از براى رسيدن به شهوات نفسانى و نشستن بر تختهاى زمردين و هماغوش شدن با لعبتهاى شوخ و شنگ بهشتى و پوشيدن لباسهاى حرير و استبرق و سكنى كردن در قصرهاى نيكو منظر و رسيدن به آرزوهاى نفسانى، آيا بايد اين‌ها را، كه تمام براى خودخواهى و پرستش نفس است، به خدا نسبت داد و پرستش حق دانست؟».
آیا اینجا جرأت می‌کنی بگویی من بخاطر خدا کار کردم؟ مرحوم آیت الله ملکی تبریزی اعلی الله مقامه الشّریف می‌فرمود: خدایا! من که اهل دروغ نیستم و دوست ندارم بصورت عمدی دروغ بگویم، اما تو مرا وادار کرده‌ای که بگویم «إیَّاکَ نَعْبُدُ وإیَّاکَ نَسْتَعِین»، وگرنه من که به همه امید دارم، کجا «إیَّاکَ نَعْبُدُ وإیَّاکَ نَسْتَعِین»؟
سالک اگر بفهمد که عبد است، عبد در حال اولیّه اصلاً نباید درخواست کند، بنده بنده است، ساکت است، سر به زیر است. منتها می‌گوید تو دستور دادی و فرمودی «إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي»،[6] من مستکبر نیستم، حال که تو فرمودی من می‌خواهم، همه چیز می‌خواهم. ولی من اصلاً به خودم اجازه نمی‌دهم که در اینجا حرف بزنم.
در جلسه‌ای که بزرگان شرکت می‌کنند یک بنده سر به زیر می‌ایستد و در بحث ورود نمی‌کند و حرفی نمی‌زند، اصلاً با چه کسی حرف بزند؟ چه کسی را خطاب قرار بدهد؟ اگر بنده بنده باشد که اصلاً حرف نمی‌زند.
اما تو دستور دادی نماز بخوانیم، فرمودی اینطور هم بگوییم، چشم! من می‌گویم. من می‌دانم که این‌ها بی‌ادبی است، چند مرتبه در سال‌های گذشته تکرار کردیم که من هر یک از اسماء و صفات تو را بگویم، باید بعد از آن «غلط کردم» بگویم، چون اصلاً من هر چیزی بگویم جسارت است، بی‌ادبی است. با این دهان ناپاک و با این فهم قاصر اصلاً چه چیزی می‌توانم از تو بگویم؟ کدام اسم و صفت تو را درست می‌گویم؟ فهم من از اوصاف تو چقدر است؟ مانند اطفالی که می‌گویند پدر من می‌تواند این کارتن را جابجا کند! ما اصلاً چه چیزی از صفات خدا می‌فهمیم که بگوییم؟
می‌گوید تو هم به دنبال دنیایی بزرگتر از این دنیا بودی، عده‌ای در این دنیا به دنبال زنان بودند و تو هم به دنبال زنان آن دنیا بودی! اگر به خودت فکر کنی کجا قربة الی الله کار انجام داده‌ای؟
امام خمینی رضوان الله تعالی علیه در ادامه می‌فرماید: «آيا شما با عمله‌اى كه براى مزد كار مى‌كند چه فرقى داريد كه اگر او بگويد من محض صاحب كار اين عمل را كردم، او را تكذيب مى‌كنيد؟».
مثلاً اگر کسی بگوید من به عشق شما آمده‌ام که دیوار خانه‌تان را گچ کنم و بروم، آیا شما قبول می‌کنید؟ نه! می‌گویید تو به دنبال مزد هستی.
اگر به دنبال مزد نبودی، اگر زور بالای سر تو نبود، ماه رجب و شعبان کجا بودی؟
امام خمینی رضوان الله تعالی علیه در ادامه می‌فرماید: «آيا شما دروغگو نيستيد كه مى‌گوييد نماز مى‌كنم براى تقرب به خدا؟ آيا اين نماز شما براى نزديكى به خداست، يا براى تقرب به زنهاى بهشت است و رسيدن به شهوات است؟ فاش بگويم، پيش عرفاى باللّه و اولياء خدا تمام اين عبادات ما از گناهان كبيره است. بيچاره، در حضور حضرت حق جل جلاله و در محضر ملائكه مقربين او بر خلاف رضاى حق رفتار مى‌كنى، و عبادتى كه معراج قرب حق است براى نفس اماره و شيطان مى‌كنى، آن وقت حيا نكرده در هر عبادت چندين دروغ در محضر ربوبيت و ملائكه مقربين مى‌گويى و چندين افترا مى‌زنى و منت گذارى هم مى‌كنى و عجب و تدلّل هم مى‌نمايى و خجالت هم نمى‌كشى. اين عبادت من و تو با معصيت اهل عصيان، كه اشد آنها ريا است، چه فرقى دارد؟ زيرا كه ريا شرك است و بدى و بزرگى آن از جهت آن است كه عبادت را براى خدا نكردى. تمام عبادات ما شرك محض است و شائبه»…
این جمله‌ی «شرک محضر است» به معنای بُت‌پرستی نیست، این همان چیزی است که خدای متعال هم در قرآن کریم دارد که «وَمَا يُؤْمِنُ أَكْثَرُهُمْ بِاللَّهِ إِلَّا وَهُمْ مُشْرِكُونَ»[7] اکثر این‌ها به خدا ایمان نیاوردند و آن‌هایی هم که ایمان آوردند مشرک هستند.
بعد در آیات بعدی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم را تخصصاً خارج می‌کند، یعنی منظور معصومین نیست. اگر آیات بعد نمی‌فرمود هم می‌فهمیدیم که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم تخصصاً خارج است و منظور او نیست.
اینجا هم منظور مرحوم امام همین است، یعنی همه‌ی این‌ها شرک است و تو به دنبال خدا نبودی، اگر هم بودی به دنبال خدا و چیزهای دیگر بودی! می‌گوید به خودت مراجعه کن، اگر بگویند نماز شب بخوان و هیچ ثوابی به تو نمی‌دهیم، چند نفر این کار را می‌کنند؟
امام خمینی رضوان الله تعالی علیه در ادامه می‌فرماید: «خلوص و اخلاص در آن نيست، بلكه رضاى خدا به طريق اشتراك هم در آن مدخليت ندارد، فقط براى شهوات و تعمير [و] اداره بطن و فرج است. اى عزيز، نمازى كه براى خاطر خواهى زن باشد- چه زن دنيايى يا بهشتى- اين نماز براى خدا نيست».
یعنی می‌فرماید بعد از سی شب باید سر نقطه‌ی اول بنشینیم و یک «غلط کردم» برای این عبادات بگوییم…
امام خمینی رضوان الله تعالی علیه در ادامه می‌فرماید: «نمازى كه براى رسيدن به آمال دنيا باشد يا آمال آخرت به خدا ارتباط ندارد، پس چرا اين قدر ناز و غمزه فروشى مى‌كنى و عشوه و غنج و دلال مى‌كنى، به بندگان خدا به نظر حقارت نگاه مى‌كنى، خود را از خاصّان درگاه حق حساب مى‌كنى؟ بيچاره، تو با همين نماز مستحق عذابى و مستوجب زنجير هفتاد ذراعى هستى! پس چرا خود را طلبكار مى‌دانى، و براى خود در همين طلبكارى و تدلّل و عجب عذابى ديگر تهيه مى‌كنى؟ تو اعمالى را كه مأمورى بكن و متوجه باش كه از براى خدا نيست، و بدان كه خداى تعالى با تفضل و ترحم تو را به بهشت مى‌برد، و يك قسمت از شرك را خداى تعالى براى ضعف بندگانش به آنها تخفيف داده و به واسطه غفران و رحمتش پرده ستاريت به روى آنها پوشيده است. بگذار اين پرده دريده نشود، و حجاب غفران حق به روى اين سيّئات، كه اسمش را عبادت گذاشتيم، افتاده باشد، كه خداى نخواسته اگر اين ورق برگردد و ورق عدل پيش آيد، گند عبادات ما كمتر از گند معصيتهاى موبقه اهل معصيت نيست. ما اشاره كرديم پيش از اين به حديثى كه ثقة الاسلام، كلينى، در كافى سند به حضرت صادق، عليه السلام، رسانده، و اينجا بعضى از آن حديث را به عين عبارت نقل مى‌كنيم تبرّكا و تيمّنا. عن أبي عبد اللّه في حديث، قال (أى رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله): قال اللّه عزّ و جلّ لداود: يا داود، بشّر المذنبين و أنذر الصّدّيين!»…
ای داوود! به گناهکارانی که الان خجل و بیچاره هستند و بد عمل کرده‌اند، بجای آن الآن سرشان افتاده است، بشارت بده. صدّیقین را هم انذار کن.
«قال: كيف ابشّر المذنبين و انذر الصّديقين؟ قال: يا داود، بشّر المذنبين أنّى أقبل التّوبة و أعفو عن الذّنب، و أنذر الصّدّيقين أن لا يعجبوا بأعمالهم، فإنه ليس عبد أنصبه للحساب إلّا هلك.»…
اگر گنهکاران توبه کنند من آنها را می‌بخشم. به صدّیقین بگو که اگر به اعمال خودتان پناه ببرید، بنده‌ای در این عالم نیست که اگر بخواهم با او با عدالتم حساب و کتاب کنم، مگر اینکه هلاک می‌شود. یعنی کار با تفضّل است.
امام خمینی رضوان الله تعالی علیه در ادامه می‌فرماید: «بعد از آنكه صدّقين در حساب هلاك‌اند، با آنكه آنها از گناه و معصيت پاك‌اند، من و تو چه مى‌گوييم؟ اين‌ها همه در صورتى است كه اعمال من و شما از رياء دنيايى، كه از موبقات و محرّمات است، خالص باشد، و كم اتفاق افتد براى ما عمل خالى از ريا و نفاق. بگذار نگفته ماند. اكنون اگر باز جاى عجب است و تدلّل و ناز و غمزه، بكن، و اگر انصافا جاى خجلت و سر افكندگى و اعتراف به تقصير است، بعد از هر عبادتى كه كردى از روى جدّ و واقع از آن عبادت و از آن دروغها كه در محضر حق تعالى گفتى، از آن نسبتها كه بى‌جهت به خود دادى، استغفار و توبه كن. آيا توبه ندارد كه در مقابل حق مى‌گويى قبل از ورود در نماز وَجَّهْتُ وَجْهِىَ لِلَّذي فَطَرَ السَّمواتِ وَ الأَرضَ حَنيفاً مسلماً وَ ما أنا مِنَ الْمُشْرِكينَ، إنَّ صَلاتى و نُسُكي و مَحْياىَ و مَماتي للَّه رَبّ العالَمينَ. آيا وجهه قلب شما به فاطر سماوات و ارض است؟ آيا شما مسلميد و از شرك خالصيد؟ آيا نماز و عبادت و محيا و ممات شما براى خداست؟ آيا خجالت ندارد در نماز مى‌گويى الْحَمْدُ للَّه رَبِّ الْعالَمينَ؟ آيا شما جميع محامد را از آن حق مى‌دانيد»…
با اینکه اگر کسی خودت را تحویل نگیرد می‌گویی به من جسارت شد! درواقع می‌فرماید تو به دنبال ثواب بودی و او هم ثواب می‌دهد.
به فراز پایانی می‌رسیم که خیلی مهم است، الاً برای همین فراز هم این قسمت را انتخاب کردم و خواندم.
امام خمینی رضوان الله تعالی علیه در ادامه می‌فرماید: «اى برادر، در مكايد نفس و شيطان دقيق شو. بدان كه نمى‌گذارند تو بيچاره يك عمل خالصى بكنى، و همين اعمال غير خالصه را كه خداوند به فضلش از تو قبول كرده نمى‌گذارند به سر منزل برسانى. كارى مى‌كنند كه به واسطه اين عجب و تدلّل بيجا همه اعمالت به باد فنا برود، اين نفع هم از جيبت برود. از خدا و رضاى او كه دورى، به بهشت و حور العين هم نمى‌رسى، سهل است، مخلّد در عذاب و معذب در آتش قهر هم مى‌شوى. تو گمان كردى به واسطه اين اعمال پوسيده گنديده سر و دست شكسته مخلوط به ريا و سمعه و هزار مصيبت ديگر، كه هر يك مانع از قبولى اعمال است، استحقاق بر حق تعالى پيدا كردى؟! يا از محبين و محبوبين شدى اى بيچاره بيخبر از حال محبّين، اى بدبخت بى‌اطلاع از دل محبّين و آتش قلب آنها، اى بى‌نواى غافل از سوز مخلصين و نور اعمال آنها، تو گمان كردى آنها هم اعمالشان مثل من و توست! تو خيال مى‌كنى كه امتياز نماز حضرت امير المؤمنين، عليه السلام، با ما اين است كه «مدّ» «و لا الضّالين» را طولانى‌تر مى‌كند؟ يا قرائتش صحيحتر است؟ يا طول سجود و ركوع و اذكار و اورادش بيشتر است؟ يا امتياز آن بزرگوار به اين است كه شبى چند صد ركعت نماز مى‌خواند؟ يا مناجات سيد الساجدين، عليه السلام، هم مثل مناجات من و تو است؟ او هم براى حور العين و گلابى و انار اين قدر ناله و سوز و گداز داشت؟ به خودشان قسم است- و إنَّهُ لَقَسمٌ عظيم كه اگر بشر پشت به پشت يكديگر دهند و بخواهند يك لا إلهَ إلَّا اللَّه امير المؤمنين را بگويند نمى‌توانند! خاك بر فرق من با اين معرفت به مقام ولايت على، عليه السلام! به مقام على بن ابى طالب قسم كه اگر ملائكه مقرّبين و انبياء مرسلين- غير از رسول خاتم كه مولاى على و غير اوست- بخواهند يك تكبير او را بگويند نتوانند. حال قلب آنها را جز خود آنها نمى‌داند كسى. اى عزيز، اين قدر لاف خدا مزن! اين قدر دعوى حب خدا مكن. اى عارف، اى صوفى، اى حكيم، اى مجاهد، اى مرتاض، اى فقيه، اى مؤمن، اى مقدّس، اى بيچاره‌هاى گرفتار، اى بدبختهاى دچار مكايد نفس و هواى آن، اى بيچاره‌هاى گرفتار آمال و امانى و حب نفس- همه بيچاره هستيد! همه از خلوص و خداخواهى فرسنگها دوريد. اين قدر حسن ظنّ به خودتان نداشته باشيد».
ان شاء الله خدای متعال به ما روزی کند. اگر ما باور کنیم که هیچ هستیم و مقصّر، و راهی هم نداریم، خودِ فهمِ این عجز «اصل» است.
برای همین مرحوم سیّد بن طاووس اعلی الله مقامه الشّریف می‌فرماید که قبل از اذان مغرب امروز گوشه‌ای بنشین و به امام زمان ارواحنا فداه عرض کن: آقا جان! توان ما همینقدر بود که دیدید، تا زمانی که تو به من نفهمانی، تا زمانی که تو عقل من را رشد ندهی، تا زمانی که تو اغیار را از دل من نزدایی، من بیچاره‌ای هستم که در مرداب و گِل‌زارِ نفسِ خودم، عقب‌تر و پایین‌تر می‌روم.
درنگی در دعای چهل و پنجم صحیفه سجّادیّه
چند جمله هم از وجود مبارک آقا و سرور اهل مناجات، وجود مبارک سیّدالسّاجدین علیه الصلاة و السلام عرض می‌کنم، امیدوار هستم که ان شاء الله برکت کلمات حضرت، امشب دست ما را بگیرد.
من چند جمله‌ی مختصر از دعای چهل و پنجم صحیفه سجّادیه که وداع با ماه مبارک رمضان است را می‌خوانم.
«اللَّهُمَّ يَا مَنْ لَا يَرْغَبُ فِي الْجَزَاءِ»، هر کاری می‌کنی کسی نمی‌تواند به تو پاداش بدهد، این امر یک طرفه است.
ان شاء الله خدای متعال روزی کند که متوجّه شویم هر کاری که کردیم یک طرفه بود، هر کسی کار خیر می‌کند به خدای متعال بدهکارتر است، بدهکارترین فرد این عالم به خدای متعال، امیرالمؤمنین صلوات الله علیه است. امیرالمؤمنین صلوات الله علیه به ما اینطور هستند که شبهِ‌غنی هستند، وگرنه امیرالمؤمنین صلوات الله علیه هرچه دارند از خدای متعال دارند، امیرالمؤمنین صلوات الله علیه بیش از همه به خدای متعال بدهکار هستند. اینکه شما می‌بینید ائمه علیهم السلام به درگاه الهی ضجّه می‌زنند، برای این است که فقرشان را به درگاه الهی می‌دانند، برای همین شب‌ها بارها از خوف خدا از هوش می‌روند اما ما اصلاً چنین خوفی نداریم، از بس که از حال خودمان خبر نداریم و خودمان را قبول داریم.
«وَ يَا مَنْ لَا يَنْدَمُ عَلَى الْعَطَاءِ» ای خدایی که وقتی می‌بخشی پشیمان نمی‌شوی، «وَ يَا مَنْ لَا يُكَافِىُ عَبْدَهُ عَلَى السَّوَاءِ» ای خدایی که بنده‌ات را به جای دیگری نمی‌فرستی، «مِنَّتُكَ ابْتِدَا» هرچه نعمت داده‌ای، شروع آن از طرف خودت بود، «وَ عَفْوُكَ تَفَضُّلٌ» هرجا بخشیدی تفضّل کردی، «وَ عُقُوبَتُكَ عَدْلٌ» اگر مجازات کنی همان عدل است، «وَ قَضَاِّْؤُك خِيَرَةٌ» هر تقدیری که قرار دادی بهترین و مهربانانه‌ترین بود، «إِنْ أَعْطَيْتَ لَمْ تَشُبْ عَطَاءَكَ بِمَنٍّ» وقتی عطا می‌کنی، آن عطا را با منّت آلوده نمی‌کنی، «وَ إِنْ مَنَعْتَ لَمْ يَكُنْ مَنْعُكَ تَعَدِّياً» اگر منع کنی از روی تجاوز و ظلم نیست، «تَشْكُرُ مَنْ شَكَرَكَ وَ أَنْتَ أَلْهَمْتَهُ شُكْرَكَ» هر کسی شکر کند تو قدردانی می‌کنی، در حالی که خودت به او الهام کرده‌ای که شکری به زبان بیاورد، «وَ تُكَافِىُ مَنْ حَمِدَكَ وَ أَنْتَ عَلَّمْتَهُ حَمْدَكَ» هر کسی حمد و ثنای تو را بگوید تو به او جزا می‌دهی، در حالی که خودت آموزش داده‌ای.
«تَسْتُرُ عَلَى مَنْ لَوْ شِئْتَ فَضَحْتَهُ» می‌توانستی آبروی مرا ببری ولی پرده‌پوشی کردی، «وَ تَجُودُ عَلَى مَنْ لَوْ شِئْتَ مَنَعْتَهُ» کسی نمی‌توانست کاری کند اگر نمی‌خواستی ببخشی و منع کنی، ولی تو بخشیدی، «وَ كِلَاهُمَا أَهْلٌ مِنْكَ لِلْفَضِيحَةِ وَ الْمَنْعِ» اگر می‌خواستی آبروی ببری، اگر می‌خواستی عطا نکنی، این حق تو بود و کسی نمی‌توانست حرف بزند، «غَيْرَ أَنَّكَ بَنَيْتَ أَفْعَالَكَ عَلَى التَّفَضُّلِ» غیر از اینکه خودت خواستی تفضّل کنی، «وَ أَجْرَيْتَ قُدْرَتَكَ عَلَى التَّجَاوُزِ» خواستی با اینکه قدرت داری، ندید بگیری، «وَ تَلَقَّيْتَ مَنْ عَصَاكَ بِالْحِلْمِ» خواستی گنهکاران را با بردباری تحمّل کنی، «وَ أَمْهَلْتَ مَنْ قَصَدَ لِنَفْسِهِ بِالظُّلْمِ» خواستی به آن بیچاره‌ای که می‌خواهد به خودش ظلم کند مهلت بدهی، «تَسْتَنْظِرُهُمْ بِأَنَاتِكَ إِلَى الْإِنَابَةِ» انگار در مسیر راه خودت به انتظار نشسته‌ای که کسی برگردد، «وَ تَتْرُكُ مُعَاجَلَتَهُمْ إِلَى التَّوْبَةِ لِكَيْلَا يَهْلِكَ عَلَيْكَ هَالِكُهُمْ وَ لَا يَشْقَى بِنِعْمَتِكَ شَقِيُّهُمْ إِلَّا عَنْ طُولِ الْإِعْذَارِ إِلَيْهِ ، وَ بَعْدَ تَرَادُفِ الْحُجَّةِ عَلَيْهِ» شتاب نمی‌ورزی و می‌گویی شاید بالاخره توبه کرد، این امر هم بخاطر این است که هلاک و بدبخت نشوند، «كَرَماً مِنْ عَفْوِكَ يَا كَرِيمُ ، وَ عَائِدَةً مِنْ عَطْفِكَ يَا حَلِيمُ» از روی کَرَمی که داری و از عطوفت و مهربانی که داری.
«أَنْتَ الَّذِي فَتَحْتَ لِعِبَادِكَ بَاباً إِلَى عَفْوِكَ» خودت بابی برای گنهکاران به سمت عفو خودت باز کردی «وَ سَمَّيْتَهُ التَّوْبَةَ» و نام آن را توبه گذاشتی، تو خودت باید آن توبه را القاء کنی، «وَ جَعَلْتَ عَلَى ذَلِكَ الْبَابِ دَلِيلًا مِنْ وَحْيِكَ لِئَلَّا يَضِلُّوا عَنْهُ» یک آیه هم بعنوان راهنما گذاشته‌ای که مردم را به او راهنمایی کند و مردم فراموش نکنند که خدای توبه‌پذیر هست، «فَقُلْتَ تَبَارَكَ اسْمُكَ» فدای اسم تو بشوم، گفتی: «تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحاً عَسَى رَبُّكُمْ أَنْ يُكَفِّرَ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَ يُدْخِلَكُمْ جَنَاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ»،[8] ای گنهکاران! برگردید توبه کنید، چه بسا که خدای متعال گناهان شما را ندید بگیرد و شما را وارد بهشت کند. چه روزی؟ «يَوْمَ لَا يُخْزِي اللَّهُ النَّبِيَّ وَ الَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ ، نُورُهُمْ يَسْعَى بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ بِأَيْمَانِهِمْ ، يَقُولُونَ رَبَّنَا أَتْمِمْ لَنَا نُورَنَا ، وَ اغْفِرْ لَنَا ، إِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ»، روزی که خدای متعال پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم و کسانی که با او بودند را خار نمی‌کند…
«وَ أَنْتَ الَّذِي زِدْتَ فِي السَّوْمِ عَلَى نَفْسِكَ لِعِبَادِكَ» باز هم قیمت را بالا بردی، ما که نمی‌توانستیم عبادتی کنیم، ولی تو «تُرِيدُ رِبْحَهُمْ فِي مُتَاجَرَتِهِمْ لَكَ» خواستی عبادتی که آلوده به بی‌ادبی و شرک و ریا است را قبول کنی و فرمودی «مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا وَمَنْ جَاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَلَا يُجْزَى إِلَّا مِثْلَهَا وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ»،[9] «مَثَلُ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِي كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَاللَّهُ يُضَاعِفُ لِمَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ»،[10] «مَنْ ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا كَثِيرَةً وَاللَّهُ يَقْبِضُ وَيَبْسُطُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ».[11] «وَ مَا أَنْزَلْتَ مِنْ نَظَائِرِهِنَّ فِي الْقُرْآنِ مِنْ تَضَاعِيفِ الْحَسَنَاتِ» چقدر از این جملات فرمودی. من که نمی‌توانم عملی انجام دهم که شایسته‌ی تقدیر باشد، ولی تو بابت هر کدام از آنها، بیش از آن چیزی که من تصوّر کنم عطا می‌کنی.
بعد حضرت قدری با این ماه صحبت می‌کنند، می‌فرمایند: «فَنَحْنُ قَائِلُونَ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا شَهْرَ اللَّهِ الْأَكْبَرَ ، وَ يَا عِيدَ أَوْلِيَائِهِ» ما می‌گوییم سلام بر تو ای ماه خدای بزرگ، و ای عید اولیای خدا. «السَّلَامُ عَلَيْكَ مِنْ شَهْرٍ قَرُبَتْ فِيهِ الآْمَالُ ، وَ نُشِرَتْ فِيهِ الْأَعْمَالُ» سلام بر ماهی که حتّی ما هم احساس کردیم که ممکن است رشد کنیم…
حضرت عباراتی دارند و به اینجا می‌رسند که «فَأْجُرْنَا عَلَى مَا أَصَابَنَا فِيهِ مِنْ التَّفْرِيطِ» از کم‌کاری‌های ما در این ماه بگذر، «أَجْراً نَسْتَدْرِكُ بِهِ الْفَضْلَ الْمَرْغُوبَ فِيهِ ، وَ نَعْتَاضُ بِهِ مِنْ أَنْوَاعِ الذُّخْرِ الْمَحْرُوصِ عَلَيْهِ» عوضِ این‌ها را به ما در جای دیگری بده، البته ما می‌دانیم که کاری نکرده‌ایم.
«وَ أَوْجِبْ لَنَا عُذْرَكَ عَلَى مَا قَصَّرْنَا فِيهِ مِنْ حَقِّكَ» عذرِ نداشته‌ی ما را در برابرِ کم‌کاری‌ها و بیچارگی‌هایمان را ببخش و از حق خودت بگذر.
«اللَّهُمَّ وَ مَا أَلْمَمْنَا بِهِ فِي شَهْرِنَا هَذَا مِنْ لَمَمٍ أَوْ إِثْمٍ» نافرمانی کردم، گناه کردم، کوچک یا بزرگ، «أَوْ وَاقَعْنَا فِيهِ مِنْ ذَنْبٍ» در همین ماه هم که ماهِ مهربانی تو بود و تو شیطان را بسته بودی، من گناه کردم… «وَ اكْتَسَبْنَا فِيهِ مِنْ خَطِيئَةٍ عَلَى تَعَمُّدٍ مِنَّا ، أَوْ عَلَى نِسْيَانٍ ظَلَمْنَا فِيهِ أَنْفُسَنَا ، أَوِ انْتَهَكْنَا بِهِ حُرْمَةً مِنْ غَيْرِنَا» فراموش کردم، ظلم کردم، حرمتی را هتک کردم، «فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ» خدایا! بر پیامبر و فرزندان او درود بفرست، «وَ اسْتُرْنَا بِسِتْرِكَ» با پرده‌پوشیِ خودت آبروی ما را نریز، «وَ اعْفُ عَنَّا بِعَفْوِكَ ، وَ لَا تَنْصِبْنَا فِيهِ لِأَعْيُنِ الشَّامِتِينَ» عدّه‌ای در همین دنیا ما دینداران را مسخره می‌کردند، روز قیامت ما را در مقابل آنها ضایع نکن.
«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ، وَ اجْبُرْ مُصِيبَتَنَا بِشَهْرِنَا» این ماه که در حال رفتن است، ما مصیبت‌زده هستیم، «وَ بَارِكْ لَنَا فِي يَوْمِ عِيدِنَا وَ فِطْرِنَا» عید فطر را بر ما مبارک کن، اگرچه ماه اهل نیستیم، «وَ اجْعَلْهُ مِنْ خَيْرِ يَوْمٍ مَرَّ عَلَيْنَا أَجْلَبِهِ لِعَفْوٍ» این روز را بهترین روز عمر ما قرار بده، روزی که بیشترین میزان عفو تو شامل حال ماست، «وَ أَمْحَاهُ لِذَنْبٍ» بیشترین گناه ما را پاک می‌کنی، «وَ اغْفِرْ لَنَا مَا خَفِيَ مِنْ ذُنُوبِنَا وَ مَا عَلَنَ».
بعد نگاه کنید که چه امیدی به ما می‌دهد، این امیدبخشی عجیب است، ان شاء الله فدای اهل بیت سلام الله علیهم أجمعین بشوم که به ما آموزش دادند. اول ما را به سرِ جای خودمان می‌برد که بدانیم هیچ بن هیچ هستیم و از همه جهت بیچاره هستیم و از هیچ جهتی مستحق نیستیم و هرچه انجام دادیم هم اشتباهی بود، به خودمان بستیم که ما هم روزه‌ایم! توجّه کنید که در ادامه چه می‌فرمایند.
«اللَّهُمَّ وَ مَنْ رَعَى هَذَا الشَّهْرَ حَقَّ رِعَايَتِهِ» عدّه‌ای بودند که حق این ماه را رعایت کردند، «وَ حَفِظَ حُرْمَتَهُ حَقَّ حِفْظِهَا» حرمت این ماه را حفظ کردند و حقِ حفظ را رعایت کردند، «وَ قَامَ بِحُدُودِهِ حَقَّ قِيَامِهَا» حدود این ماه را اقامه کردند و حق این اقامه را بجا آوردند، «وَ اتَّقَى ذُنُوبَهُ حَقَّ تُقَاتِهَا» تقوا پیشه کردند و پرهیزگاری کردند و حقِ تقوا را بجا آوردند و در این ماه گناه نکردند، «أَوْ تَقَرَّبَ إِلَيْكَ بِقُرْبَةٍ أَوْجَبَتْ رِضَاكَ لَهُ» با خیری به تو تقرّب جستند و رضای تو را بر آنها لازم کرد، «وَ عَطَفَتْ رَحْمَتَكَ عَلَيْهِ» عطوفت و رحمت خودت را بر آنها نازل کردی، «فَهَبْ لَنَا مِثْلَهُ مِنْ وُجْدِكَ» آن اجری که به آنها می‌دهی را به ما هم بده.
درواقع حضرت در حال یاد دادن هستند که ما بفهمیم که ما بیچاره هستیم ولی آن طرف اکرم الأکرمین است.
«وَ أَعْطِنَا أَضْعَافَهُ مِنْ فَضْلِكَ» چند برابرِ آن را به ما بده، «فَإِنَّ فَضْلَكَ لَا يَغِيضُ وَ إِنَّ خَزَائِنَكَ لَا تَنْقُصُ بَلْ تَفِيضُ» اگر ما را رد نکنی که چیزی از تو کم نمی‌شود، مدلِ تو اینطور نیست که ببخشی کم بشود، داشته‌های تو همیشه در حال ازدیاد است، اگر ببخشی بیشتر می‌شود، اصلاً کمتر در کار تو نیست، «وَ إِنَّ مَعَادِنَ إِحْسَانِكَ لَا تَفْنَى» معادنِ کَرَم و آقایی تو تمام‌شدنی نیست، «وَ إِنَّ عَطَاءَكَ لَلْعَطَاءُ الْمُهَنَّا» عطای تو هم گواراست.
«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ، وَ اكْتُبْ لَنَا مِثْلَ أُجُورِ مَنْ صَامَهُ»…
ان شاء الله خدای متعال مرحوم آیت الله ناصری را رحمت کند، همیشه می‌گفتند: خدایا! من اصلاً رویم نمی‌شود که بگویم من هم روزه بودم…
خدایا! اجر روزه‌داران را به ما هم عطا کن، «أَوْ تَعَبَّدَ لَكَ فِيهِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ» آن‌هایی که بندگی تو را کردند، خوشا به حالشان! اجر آن کسانی که بندگی کرده‌اند را به ما هم عطا کن.
«اللَّهُمَّ ارْزُقْنَا خَوْفَ عِقَابِ الْوَعِيدِ» چرا من ترس ندارم؟ چطور است که معصومین اینطور ضجّه می‌زدند و من اینقدر راحت هستم؟ خدایا! ما را از آن عِقابِ خودت ترسان کن، «وَ شَوْقَ ثَوَابِ الْمَوْعُودِ» می‌خواهی این همه اجر به بندگان خودت بدهی، ما هم کاری نکرده‌ایم، ولی شوق این امر را به ما هم عطا کن، «حَتَّى نَجِدَ لَذَّةَ مَا نَدْعُوكَ بِهِ» تا ما هم لذّتِ این گفتگوی با تو را بچشیم، «وَ كَأْبَةَ مَا نَسْتَجِيرُك مِنْهُ».
«وَ اجْعَلْنَا عِنْدَكَ مِنَ التَّوَّابِينَ» امشب ما را هم جزو توّاب‌ها قرار بده، «الَّذِينَ أَوْجَبْتَ لَهُمْ مَحَبَّتَكَ» آن‌هایی که محبّت تو را جلب کردند، «وَ قَبِلْتَ مِنْهُمْ» و تو از آنها پذیرفتی…
«اللَّهُمَّ تَجَاوَزْ عَنْ آبَائِنَا وَ أُمَّهَاتِنَا وَ أَهْلِ دِينِنَا جَمِيعاً مَنْ سَلَفَ مِنْهُمْ وَ مَنْ غَبَرَ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ» خدایا! از همه‌ی مردم، شیعیان، مسلمین، پدر و مادرهایمان، قبلی‌ها و بعدی‌ها تا روز قیامت…
این آموزشِ امام سجّاد علیه السلام است که قبل و بعد از ادعیه‌ی‌شان صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم می‌فرستند.
«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ نَبِيِّنَا وَ آلِهِ كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى مَلَائِكَتِكَ الْمُقَرَّبِينَ ، وَ صَلِّ عَلَيْهِ وَ آلِهِ كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى أَنْبِيَائِكَ الْمُرْسَلِينَ ، وَ صَلِّ عَلَيْهِ وَ آلِهِ كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى عِبَادِكَ الصَّالِحِينَ ، وَ أَفْضَلَ مِنْ ذَلِكَ يَا رَبَّ الْعَالَمِينَ ، صَلَاةً تَبْلُغُنَا بَرَكَتُهَا» این عرض ادب… بالاخره بار ما به دوش صاحبمان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم است، افسار ما به دستِ پسرِ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم است، درودت را بگونه‌ای بر پیامبر بفرست که برکت آن به ما هم برسد، «وَ يَنَالُنَا نَفْعُهَا ، وَ يُسْتَجَابُ لَهَا دُعَاؤُنَا» دعای ما هم مستجاب بشود، «إِنَّكَ أَكْرَمُ مَنْ رُغِبَ إِلَيْهِ ، وَ أَكْفَى مَنْ تُوُكِّلَ عَلَيْهِ» باید به تو توکّل کنیم…
ما هم نگفته، بدون خطاب تو، قبول داریم که فرصتِ ماه را سوزاندیم، ان شاء الله خدای متعال روزی کند که برای ماه رمضان سال بعد به ما عمر بدهد و ما را از امروز برای تمهید رمضان سال بعد تمهید کند.
خدایا! هیچ کسی مانند تو به امام زمان ارواحنا فداه مهربان نیست، برای شادی دل او هم که شده است ما را آدم کن، ما را بندگانی قرار بده که او از اعمال ما خجالت‌زده نشود، بالاخره ما را به نام او نوشته‌اند، «يَوْمَ نَدْعُو كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِم»،[12] بالاخره ما بندگان کوی او هستیم، ما را به نام او نوشته‌اند، برای جلب رضایت او هم که شده است، برای التیام زخم‌های قلب او هم که شده است، به ما توفیق توبه و انابه و اخلاص عطاء بفرما، حلاوتِ عبادت و بندگی را روزی ما بگردن، ما را برای سربازی و جان دادن در راه امام زمان ارواحنا فداه آماده بفرما.
روضه و توسّل به حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها
شب آخرِ جلسه است، صاحب ماه، حقیقتِ لیلة القدر، پشت و پناه امام زمان ارواحنا فداه، اسوه‌ی امام زمان ارواحنا فداه، مادرِ عالمِ وجود… این از ادعیه‌ی این ماه است که «سُبْحَانَ مَنْ فَطَمَ بِفَاطِمَةَ عَلَیهَا اَلسَّلاَمُ مَنْ أَحَبَّهَا مِنَ اَلنَّارِ»،[13] پاک و منزه است آن خدایی که برای نجات از آتش، حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها را به نجات ما فرستاد.
اگر بنا بر نجات ما نبود، برای ائمه علیهم السلام که کاری نداشت از مدینه به جایی بروند و تنها زندگی کنند و راحت عبادت کنند. مادریِ حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها برای ما و شیعیان و مؤمنین، او را به زحمت انداخت، از فرزندان خردسال خود چشم‌پوشی کرد، ماه‌های آخر و روزهای دیگر آنقدر نحیف و لاغر شده بود که «ذَابَ لَحمُهَا»،[14] گوشت بدن آب شده بود، «نَحَلَ جِسْمُهَا» بدن از بین رفته بود، «صَارَتْ كَالْخَيَالِ» گویی نمی‌دانستند که ملحفه را روی زمین انداخته‌اند یا روی بدنِ حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها…
جای دیگری می‌گوید «يُغْشَى عَلَيْهَا سَاعَةً بَعْدَ سَاعَةٍ»،[15] مدام از حال می‌رفت…
خواستند به عیادت حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها بیایند، امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمودند: حال او وخیم است و دوست ندارم کسی او را در این حال ببیند. امیرالمؤمنین صلوات الله علیه به عموی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فرمودند: نمی‌شود کسی به عیادت بیاید، وضع او وخیم است.
بچه‌ها اطراف مادر نشسته بودند، بچه‌ها خردسال بودند و مادر جوان بود، وضع مادر طوری بود که از چهره‌ی ایشان معلوم بود، عباس عموی پیامبر فرمود: من بنی هاشم را می‌شناسم، وقتی چهره به این حد رسیده است، او دوام نمی‌آورد…
حسنین علیهما السلام کنار بسترِ حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها نشسته بودند، پژمرده بودند، چیزی حواسشان را پرت نمی‌کرد، دل به کاری نمی‌بردند، غذا از گلویشان پایین نمی‌رفت، وقتی به روز آخر رسید، حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها می‌خواست که بچه‌ها در آن صحنه نباشند، بچه‌ها به اندازه‌ی کافی آن چیزهایی که نباید می‌دیدند را دیده بودند… حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها برای کم کردنِ کارِ امیرالمؤمنین صلوات الله علیه، به خواهر اسماء که نامِ او سَلمَی است اشاره کرد که بیا می‌خواهم لباس‌های خود را عوض کنم، خون‌های روی زخم‌ها را بشویم که شب کارِ علی سبک بشود…
لباس‌ها را عوض کرد، طُهرِ طاهرِ مطهّر است، اما خون‌ها را شست که امیرالمؤمنین صلوات الله علیه مجبور نشوند… مراعاتِ جانِ امیرالمؤمنین صلوات الله علیه را کرد…
لباس را عوض کرد، لباس بچه‌ها را هم عوض کرد، نمی‌دانم که آیا فرزندان خود را در آغوش گرفت یا نگرفت، دست روی سرشان کشید یا نه…
بچه‌ها دیدند مادر چهل روز است که روی زمین است و نمی‌تواند حرف بزند، صدای او جوهر ندارد، گفتند: ان شاء الله خدای متعال می‌خواهد مادرمان را شفاء بدهد، چون الحمدلله مادرمان امروز نیمه‌نشسته شده است… به مسجد رفتند که نمازی بخوانند، همینکه از خانه خارج شدند حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها به سَلمَی اشاره کرد که پاهای مرا رو به قبله کن و عقب بایست، وقتی لحظاتی گذشت بیا و مرا صدا بزن، اگر جواب ندادم علی را خبر کن، او می‌داند باید چکار کند.
سَلمَی مضطرب و سراسیمه عقب ایستاد، دقایقی گذشت، جلو آمد، روبند را کنار زد، دید بعد از حدود نود روز آرام شده است، دست حضرت هم روی صورت اوست…
حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها را صدا زد، اما دید پاسخ نمی‌دهد. ملحفه را به سر جای خود برگرداند و عقب عقب رفت…
چون بچه‌ها مضطرب بودند نماز را خیلی مختصر کردند و زود برگشتند، وقتی سر مبارک امام حسن مجتبی صلوات الله علیه به داخل خانه آمد، وقتی از در به خانه آمد، بستر را نگاه کرد، توقع داشت که مادر نشسته باشد، ولی دید مادر روی زمین است و پارچه‌ای هم روی صورت اوست…
«مَا يُنِيمُ أُمَّنَا فِي هَذِهِ اَلسَّاعَةِ»،[16] آیا مادرمان خوابیده است؟
سَلمَی مقدّمه‌چینی نکرد و فوراً گفت: «مَاتَت اُمُّکُمَا فَاطِمَة»…
بچه‌ها فهمیدند که مادر پاسخشان را نمی‌دهد، هرچه صدا زدند حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها جواب نداد.
سَلمَی نمی‌دانست باید چکار کند، گفت: به مسجد بروید و پدرتان را خبر کنید، دویدند و به مسجد آمدند، خانه‌شان درون مسجد بود، همینکه به مسجد آمدند، نگاهی به منبر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم کردند، نگاهی به امیرالمؤمنین صلوات الله علیه و غربتِ امیرالمؤمنین صلوات الله علیه کردند که روی زمین نشسته بود و مشغول عبادت بود…
این شاید اولین و آخرین مرتبه‌ای بود که بلند بلند برای مادرشان گریه کردند… شروع کردند بلند بلند گریه کردن، بعضی از اصحاب خودی جمع شدند و گفتند: آیا چون منبر را نگاه می‌کنید به یاد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم افتاده‌اید؟ امام حسن مجتبی صلوات الله علیه فرمودند: «مَاتَت اُمُّکُمَا فَاطِمَة»…
آن صحابه می‌گوید: همینکه امام حسن مجتبی صلوات الله علیه این جمله را فرمودند، برگشتم و امیرالمؤمنین صلوات الله علیه را نگاه کردم، دیدم نشسته بود ولی «فَوَقَعَ عَلِیٌ عَلَی وَجْهِهِ»[17]… انگار صورتِ امیرالمؤمنین صلوات الله علیه به زمین رسید… صدا زد: «بِمَنِ اَلْعَزَاءُ يَا بِنْتَ رَسُولِ الله»… دردم را به چه کسی بگویم؟…
[1]– سوره مبارکه غافر، آیه 44.
[2]– سوره مبارکه طه، آیات 25 تا 28.
[3]– الصّحيفة السّجّاديّة، ص 98.
[4] سوره مبارکه نساء، آیه 46 (مِنَ الَّذِينَ هَادُوا يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَنْ مَوَاضِعِهِ وَيَقُولُونَ سَمِعْنَا وَعَصَيْنَا وَاسْمَعْ غَيْرَ مُسْمَعٍ وَرَاعِنَا لَيًّا بِأَلْسِنَتِهِمْ وَطَعْنًا فِي الدِّينِ ۚ وَلَوْ أَنَّهُمْ قَالُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا وَاسْمَعْ وَانْظُرْنَا لَكَانَ خَيْرًا لَهُمْ وَأَقْوَمَ وَلَٰكِنْ لَعَنَهُمُ اللَّهُ بِكُفْرِهِمْ فَلَا يُؤْمِنُونَ إِلَّا قَلِيلًا)
[5] سوره مبارکه بقره، آیه 146 (الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَعْرِفُونَهُ كَمَا يَعْرِفُونَ أَبْنَاءَهُمْ ۖ وَإِنَّ فَرِيقًا مِنْهُمْ لَيَكْتُمُونَ الْحَقَّ وَهُمْ يَعْلَمُونَ)
[6] سوره مبارکه غافر، آیه 60 (وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ ۚ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ)
[7] سوره مبارکه یوسف، آیه 106
[8] سوره مبارکه تحریم، آیه 8 (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحًا عَسَىٰ رَبُّكُمْ أَنْ يُكَفِّرَ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَيُدْخِلَكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ يَوْمَ لَا يُخْزِي اللَّهُ النَّبِيَّ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ ۖ نُورُهُمْ يَسْعَىٰ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَبِأَيْمَانِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا أَتْمِمْ لَنَا نُورَنَا وَاغْفِرْ لَنَا ۖ إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ)
[9] سوره مبارکه انعام، آیه 160
[10] سوره مبارکه بقره، آیه 261
[11] سوره مبارکه بقره، آیه 245
[12] سوره مبارکه اسراء، آیه 71 (يَوْمَ نَدْعُو كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ ۖ فَمَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ فَأُولَٰئِكَ يَقْرَءُونَ كِتَابَهُمْ وَلَا يُظْلَمُونَ فَتِيلًا)
[13] تهدیب الأحکام، جلد ۳، صفحه ۹۶.
[14] بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم السلام ، جلد ۷۸ ، صفحه ۲۸۲ (رُوِّينَا عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ عَلَيْهِمَا السَّلاَمُ : أَنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ أَسَرَّ إِلَى فَاطِمَةَ عَلَيْهَا السَّلاَمُ أَنَّهَا أُولَى مَنْ يَلْحَقُ بِهِ مِنْ أَهْلِ بَيْتِهِ فَلَمَّا قُبِضَ وَ نَالَهَا مِنَ اَلْقَوْمِ مَا نَالَهَا لَزِمَتِ اَلْفِرَاشَ وَ نَحَلَ جِسْمُهَا وَ ذَابَ لَحْمُهَا وَ صَارَتْ كَالْخَيَالِ وَ عَاشَتْ بَعْدَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَيْهِمَا سَبْعِينَ يَوْماً فَلَمَّا اُحْتُضِرَتْ قَالَتْ لِأَسْمَاءَ بِنْتِ عُمَيْسٍ كَيْفَ أُحْمَلُ عَلَى رِقَابِ اَلرِّجَالِ مَكْشُوفَةً وَ قَدْ صِرْتُ كَالْخَيَالِ وَ جَفَّ جِلْدِي عَلَى عَظْمِي قَالَتْ أَسْمَاءُ يَا بِنْتَ رَسُولِ اَللَّهِ إِنْ قَضَى اَللَّهُ عَلَيْكِ بِأَمْرٍ فَسَوْفَ أَصْنَعُ لَكِ شَيْئاً رَأَيْتُهُ فِي بَلَدِ اَلْحَبَشَةِ قَالَتْ وَ مَا هُوَ قَالَتِ اَلنَّعْشُ يَجْعَلُونَهُ مِنْ فَوْقِ اَلسَّرِيرِ عَلَى اَلْمَيِّتِ يَسْتُرُهُ قَالَتْ لَهَا اِفْعَلِي فَلَمَّا قُبِضَتْ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَيْهَا صَنَعَتْهُ لَهَا أَسْمَاءُ فَكَانَ أَوَّلَ نَعْشٍ عُمِلَ لِلنِّسَاءِ فِي اَلْإِسْلاَمِ)
[15] روضة الواعظین ، جلد ۱ ، صفحه ۱۵۰ (وَ رُوِيَ: أَنَّ فَاطِمَةَ عَلَيْهَا السَّلاَمُ لاَ زَالَتْ بَعْدَ اَلنَّبِيِّ مُعَصَّبَةَ اَلرَّأْسِ نَاحِلَةَ اَلْجِسْمِ مُنْهَدَّةَ اَلرُّكْنِ مِنَ اَلْمُصِيبَةِ بِمَوْتِ اَلنَّبِيِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ هِيَ مَهْمُومَةٌ مَغْمُومَةٌ مَحْزُونَةٌ مَكْرُوبَةٌ كَئِيبَةٌ حَزِينَةٌ بَاكِيَةُ اَلْعَيْنِ مُحْتَرِقَةُ اَلْقَلْبِ يُغْشَى عَلَيْهَا سَاعَةً بَعْدَ سَاعَةٍ فِي كُلِّ سَاعَةٍ وَ حِينَ تَذْكُرُهُ وَ تَذْكُرُ اَلسَّاعَاتِ اَلَّتِي كَانَ يَدْخُلُ فِيهَا عَلَيْهَا فَيَعْظُمُ حُزْنُهَا وَ تَنْظُرُ مَرَّةً إِلَى اَلْحَسَنِ وَ مَرَّةً إِلَى اَلْحُسَيْنِ وَ هُمَا بَيْنَ يَدَيْهَا عَلَيْهَا اَلسَّلاَمُ فَتَقُولُ أَيْنَ أَبُوكُمْا اَلَّذِي كَانَ يُكْرِمُكُمَا وَ يَحْمِلُكُمَا مَرَّةً بَعْدَ مَرَّةٍ أَيْنَ أَبُوكُمَا اَلَّذِي كَانَ أَشَدَّ اَلنَّاسِ شَفَقَةً عَلَيْكُمَا فَلاَ يَدَعُكُمَا تَمْشِيَان عَلَى اَلْأَرْضِ فَ إِنّٰا لِلّٰهِ وَ إِنّٰا إِلَيْهِ رٰاجِعُونَ فُقِدَ وَ اَللَّهِ جَدُّكُمَا وَ حَبِيبُ قَلْبِي وَ لاَ أَرَاهُ يَفْتَحُ هَذَا اَلْبَابَ أَبَداً وَ لاَ يَحْمِلُكُمَا عَلَى عَاتِقِهِ كَمَا لَمْ يَزَلْ يَفْعَلُ بِكُمَا ثُمَّ مَرِضَتْ مَرَضاً شَدِيداً وَ مَكَثَتْ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً فِي مَرَضِهَا إِلَى أَنْ تُوُفِّيَتْ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَيْهَا فَلَمَّا نُعِيَتْ إِلَيْهَا نَفْسُهَا دَعَتْ أُمَّ أَيْمَنَ وَ أَسْمَاءَ بِنْتَ عُمَيْسٍ وَ وَجَّهَتْ خَلْفَ عَلِيٍّ وَ أَحْضَرَتْهُ فَقَالَتْ يَا اِبْنَ عَمِّ إِنَّهُ قَدْ نُعِيَتْ إِلَيَّ نَفْسِي وَ إِنَّنِي لَأَرَى مَا بِي لاَ أَشُكُّ إِلاَّ أَنَّنِي لاَحِقَةٌ بِأَبِي سَاعَةً بَعْدَ سَاعَةٍ وَ أَنَا أُوصِيكَ بِأَشْيَاءَ فِي قَلْبِي قَالَ لَهَا عَلِيٌّ أَوْصِينِي بِمَا أَحْبَبْتِ يَا بِنْتَ رَسُولِ اَللَّهِ فَجَلَسَ عِنْدَ رَأْسِهَا وَ أَخْرَجَ مَنْ كَانَ فِي اَلْبَيْتِ ثُمَّ قَالَتْ يَا اِبْنَ عَمِّ مَا عَهِدْتَنِي كَاذِبَةً وَ لاَ خَائِنَةً وَ لاَ خَالَفْتُكَ مُنْذُ عَاشَرْتَنِي فَقَالَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ مَعَاذَ اَللَّهِ أَنْتِ أَعْلَمُ بِاللَّهِ وَ أَبَرُّ وَ أَتْقَى وَ أَكْرَمُ وَ أَشَدُّ خَوْفاً مِنَ اَللَّهِ أَنْ أُوَبِّخَكِ غَداً بِمُخَالَفَتِي فَقَدْ عَزَّ عَلَيَّ بِمُفَارَقَتِكِ وَ بِفَقْدِكِ إِلاَّ أَنَّهُ أَمْرٌ لاَ بُدَّ مِنْهُ وَ اَللَّهُ جَدَّدَ عَلَيَّ مُصِيبَةَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ قَدْ عَظُمَتْ وَفَاتُكَ وَ فَقْدُكَ فَإِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ مِنْ مُصِيبَةٍ مَا أَفْجَعَهَا وَ آلَمَهَا وَ أَمَضَّهَا وَ أَحْزَنَهَا هَذِهِ وَ اَللَّهِ مُصِيبَةٌ لاَ عَزَاءَ عَنْهَا وَ رَزِيَّةٌ لاَ خَلَفَ لَهَا ثُمَّ بَكَيَا جَمِيعاً سَاعَةً وَ أَخَذَ عَلِيٌّ رَأْسَهَا وَ ضَمَّهَا إِلَى صَدْرِهِ ثُمَّ قَالَ أَوْصِينِي بِمَا شِئْتِ فَإِنَّكِ تَجِدِينِي وَفِيّاً أُمْضِي كُلَّ مَا أَمَرْتِنِي بِهِ وَ أَخْتَارُ أَمْرَكِ عَلَى أَمْرِي ثُمَّ قَالَتْ جَزَاكَ اَللَّهُ عَنِّي خَيْرَ اَلْجَزَاءِ يَا اِبْنَ عَمِّ أُوصِيكَ أَوَّلاً أَنْ تَتَزَوَّجَ بَعْدِي بِابْنَةِ أُمَامَةَ فَإِنَّهَا تَكُونُ لِوُلْدِي مِثْلِي فَإِنَّ اَلرِّجَالَ لاَ بُدَّ لَهُمْ مِنَ اَلنِّسَاءِ قَالَ فَمِنْ أَجْلِ ذَلِكَ قَالَ أَمِيرُ اَلْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ أَرْبَعَةٌ لَيْسَ إِلَى فِرَاقِهِنَّ سَبِيلٌ بِنْتُ أُمَامَةَ أَوْصَتْنِي بِهَا فَاطِمَةُ ثُمَّ قَالَتْ أُوصِيكَ يَا اِبْنَ عَمِّ أَنْ تَتَّخِذَ لِي نَعْشاً فَقَدْ رَأَيْتُ اَلْمَلاَئِكَةَ صَوَّرُوا صُورَتَهُ فَقَالَ لَهَا صِفِيهِ إِلَيَّ فَوَصَفَتْهُ فَاتَّخَذَهُ لَهَا فَأَوَّلُ نَعْشٍ عُمِلَ فِي وَجْهِ اَلْأَرْضِ ذَلِكَ وَ مَا رَأَى أَحَدٌ قَبْلَهُ وَ لاَ عَمِلَ أَحَدٌ ثُمَّ قَالَتْ أُوصِيكَ أَنْ لاَ يَشْهَدَ أَحَدٌ جِنَازَتِي مِنْ هَؤُلاَءِ اَلَّذِينَ ظَلَمُونِي وَ أَخَذُوا حَقِّي فَإِنَّهُمْ أَعْدَائِي وَ أَعْدَاءُ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ أَنْ لاَ يُصَلِّيَ عَلَيَّ أَحَدٌ مِنْهُمْ وَ لاَ مِنْ أَتْبَاعِهِمْ وَ اِدْفِنِّي فِي اَللَّيْلِ إِذَا هَدَأَتِ اَلْعُيُونُ وَ نَامَتِ اَلْأَبْصَارُ ثُمَّ تُوُفِّيَتْ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَيْهَا وَ عَلَى أَبِيهَا وَ بَعْلِهَا وَ بَنِيهَا فَصَاحَتْ أَهْلُ اَلْمَدِينَةِ صَيْحَةً وَاحِدَةً وَ اِجْتَمَعَتْ نِسَاءُ بَنِي هَاشِمٍ فِي دَارِهَا فَصَرَخْنَ صَرْخَةً وَاحِدَةً كَادَتِ اَلْمَدِينَةُ أَنْ تَزَعْزَعَ مِنْ صُرَاخِهِنَّ وَ هُنَّ يَقُلْنَ يَا سَيِّدَتَاهْ يَا بِنْتَ رَسُولِ اَللَّهِ وَ أَقْبَلَ اَلنَّاسُ مِثْلَ عُرْفِ اَلْفَرَسِ إِلَى عَلِيٍّ وَ هُوَ جَالِسٌ وَ اَلْحَسَنُ وَ اَلْحُسَيْنُ عَلَيْهِمَا السَّلاَمُ بَيْنَ يَدَيْهِ يَبْكِيَانِ فَبَكَى اَلنَّاسُ لِبُكَائِهِمَا وَ خَرَجَتْ أُمُّ كُلْثُومٍ وَ عَلَيْهَا بُرْقُعَةٌ وَ تَجُرُّ ذَيْلَهَا مُتَجَلِّلَةً بِرِدَاءٍ عَلَيْهَا تَسْحَبُهَا وَ هِيَ تَقُولُ يَا أَبَتَاهْ يَا رَسُولَ اَللَّهِ اَلْآنَ حَقّاً فَقَدْنَاكَ فَقْدًا لاَ لِقَاءَ بَعْدَهُ أَبَداً وَ اِجْتَمَعَ اَلنَّاسُ فَجَلَسُوا وَ هُمْ يَرْجُونَ وَ يَنْظُرُونَ أَنْ تُخْرَجَ اَلْجِنَازَةُ فَيُصَلُّونَ عَلَيْهَا وَ خَرَجَ أَبُو ذَرٍّ فَقَالَ اِنْصَرِفُوا فَإِنَّ اِبْنَةَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ قَدْ أُخِّرَ إِخْرَاجُهَا فِي هَذِهِ اَلْعَشِيَّةِ فَقَامَ اَلنَّاسُ وَ اِنْصَرَفُوا فَلَمَّا أَنْ هَدَأَتِ اَلْعُيُونُ وَ مَضَى مِنَ اَللَّيْلِ أَخْرَجَهَا عَلِيٌّ وَ اَلْحَسَنُ وَ اَلْحُسَيْنُ عَلَيْهِمُ السَّلاَمُ وَ عَمَّارٌ وَ اَلْمِقْدَادُ وَ عَقِيلٌ وَ اَلزُّبَيْرُ وَ أَبُو ذَرٍّ وَ سَلْمَانُ وَ بُرَيْدَةُ وَ نَفَرٌ مِنْ بَنِي هَاشِمٍ وَ خَوَاصِّهِ صَلُّوا عَلَيْهَا وَ دَفَنُوهَا فِي جَوْفِ اَللَّيْلِ وَ سَوَّى عَلِيٌّ حَوَالَيْهَا قُبُوراً مُزَوَّرَةً مِقْدَارَ سَبْعَةٍ حَتَّى لاَ يُعْرَفَ قَبْرُهَا .)
[16] بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم السلام ، جلد ۴۳ ، صفحه ۱۸۶ (وَ رُوِيَ: أَنَّهَا بَقِيَتْ بَعْدَ أَبِيهَا أَرْبَعِينَ صَبَاحاً وَ لَمَّا حَضَرَتْهَا اَلْوَفَاةُ قَالَتْ لِأَسْمَاءَ إِنَّ جَبْرَئِيلَ أَتَى اَلنَّبِيَّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ لَمَّا حَضَرَتْهُ اَلْوَفَاةُ بِكَافُورٍ مِنَ اَلْجَنَّةِ فَقَسَمَهُ أَثْلاَثاً ثُلُثاً لِنَفْسِهِ وَ ثُلُثاً لِعَلِيٍّ وَ ثُلُثاً لِي وَ كَانَ أَرْبَعِينَ دِرْهَماً فَقَالَتْ يَا أَسْمَاءُ اِئْتِينِي بِبَقِيَّةِ حَنُوطِ وَالِدِي مِنْ مَوْضِعِ كَذَا وَ كَذَا فَضَعِيهِ عِنْدَ رَأْسِي فَوَضَعَتْهُ ثُمَّ تَسَجَّتْ بِثَوْبِهَا وَ قَالَتِ اِنْتَظِرِينِي هُنَيْهَةً وَ اُدْعِينِي فَإِنْ أَجَبْتُكِ وَ إِلاَّ فَاعْلَمِي أَنِّي قَدْ قَدِمْتُ عَلَى أَبِي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَانْتَظَرَتْهَا هُنَيْهَةً ثُمَّ نَادَتْهَا فَلَمْ تُجِبْهَا فَنَادَتْ يَا بِنْتَ مُحَمَّدٍ اَلْمُصْطَفَى يَا بِنْتَ أَكْرَمِ مَنْ حَمَلَتْهُ اَلنِّسَاءُ يَا بِنْتَ خَيْرِ مَنْ وَطِئَ اَلْحَصَا يَا بِنْتَ مَنْ كَانَ مِنْ رَبِّهِ قٰابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنىٰ قَالَ فَلَمْ تُجِبْهَا فَكَشَفَتِ اَلثَّوْبَ عَنْ وَجْهِهَا فَإِذَا بِهَا قَدْ فَارَقَتِ اَلدُّنْيَا فَوَقَعَتْ عَلَيْهَا تُقَبِّلُهَا وَ هِيَ تَقُولُ فَاطِمَةُ إِذَا قَدِمْتِ عَلَى أَبِيكِ رَسُولِ اَللَّهِ فَأَقْرِئِيهِ عَنْ أَسْمَاءَ بِنْتِ عُمَيْسٍ اَلسَّلاَمَ فَبَيْنَا هِيَ كَذَلِكَ إِذْ دَخَلَ اَلْحَسَنُ وَ اَلْحُسَيْنُ فَقَالاَ يَا أَسْمَاءُ مَا يُنِيمُ أُمَّنَا فِي هَذِهِ اَلسَّاعَةِ قَالَتْ يَا اِبْنَيْ رَسُولِ اَللَّهِ لَيْسَتْ أُمُّكُمَا نَائِمَةً قَدْ فَارَقَتِ اَلدُّنْيَا فَوَقَعَ عَلَيْهَا اَلْحَسَنُ يُقَبِّلُهَا مَرَّةً وَ يَقُولُ يَا أُمَّاهْ كَلِّمِينِي قَبْلَ أَنْ تُفَارِقَ رُوحِي بَدَنِي قَالَتْ وَ أَقْبَلَ اَلْحُسَيْنُ يُقَبِّلُ رِجْلَهَا وَ يَقُولُ يَا أُمَّاهْ أَنَا اِبْنُكِ اَلْحُسَيْنُ كَلِّمِينِي قَبْلَ أَنْ يَتَصَدَّعَ قَلْبِي فَأَمُوتَ قَالَتْ لَهُمَا أَسْمَاءُ يَا اِبْنَيْ رَسُولِ اَللَّهِ اِنْطَلِقَا إِلَى أَبِيكُمَا عَلِيٍّ فَأَخْبِرَاهُ بِمَوْتِ أُمِّكُمَا فَخَرَجَا حَتَّى إِذَا كَانَا قُرْبَ اَلْمَسْجِدِ رَفَعَا أَصْوَاتَهُمَا بِالْبُكَاءِ فَابْتَدَرَهُمَا جَمِيعُ اَلصَّحَابَةِ فَقَالُوا مَا يُبْكِيكُمَا يَا اِبْنَيْ رَسُولِ اَللَّهِ لاَ أَبْكَى اَللَّهُ أَعْيُنَكُمَا لَعَلَّكُمَا نَظَرْتُمَا إِلَى مَوْقِفِ جَدِّكُمَا فَبَكَيْتُمَا شَوْقاً إِلَيْهِ فَقَالاَ لاَ أَ وَ لَيْسَ قَدْ مَاتَتْ أُمُّنَا فَاطِمَةُ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَيْهَا قَالَ فَوَقَعَ عَلِيٌّ عَلَيْهِ السَّلاَمُ عَلَى وَجْهِهِ يَقُولُ بِمَنِ اَلْعَزَاءُ يَا بِنْتَ مُحَمَّدٍ كُنْتُ بِكِ أَتَعَزَّى فَفِيمَ اَلْعَزَاءُ مِنْ بَعْدِكِ ثُمَّ قَالَ لِكُلِّ اِجْتِمَاعٍ مِنْ خَلِيلَيْنِ فُرْقَةٌ وَ كُلُّ اَلَّذِي دُونَ اَلْفِرَاقِ قَلِيلٌ وَ إِنَّ اِفْتِقَادِي فَاطِماً بَعْدَ أَحْمَدَ دَلِيلٌ عَلَى أَنْ لاَ يَدُومَ خَلِيلٌ ثُمَّ قَالَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ يَا أَسْمَاءُ غَسِّلِيهَا وَ حَنِّطِيهَا وَ كَفِّنِيهَا قَالَ فَغَسَّلُوهَا وَ كَفَّنُوهَا وَ حَنَّطُوهَا وَ صَلَّوْا عَلَيْهَا لَيْلاً وَ دَفَنُوهَا بِالْبَقِيعِ وَ مَاتَتْ بَعْدَ اَلْعَصْرِ .)
[17] کشف الغمة في معرفة الأئمة ، جلد ۱ ، صفحه ۵۰۰ (وَ رُوِيَ: أَنَّهَا بَقِيَتْ بَعْدَ أَبِيهَا أَرْبَعِينَ صَبَاحاً وَ لَمَّا حَضَرَتْهَا اَلْوَفَاةُ قَالَتْ لِأَسْمَاءَ إِنَّ جَبْرَئِيلَ أَتَى اَلنَّبِيَّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ لَمَّا حَضَرَتْهُ اَلْوَفَاةُ بِكَافُورٍ مِنَ اَلْجَنَّةِ فَقَسَمَهُ أَثْلاَثاً ثُلُثٌ لِنَفَسِهِ وَ ثُلُثٌ لِعَلِيٍّ وَ ثُلُثٌ لِي وَ كَانَ أَرْبَعِينَ دِرْهَماً فَقَالَتْ يَا أَسْمَاءُ اِئْتِنِي بِبَقِيَّةِ حَنُوطِ وَالِدِي مِنْ مَوْضِعِ كَذَا وَ كَذَا فَضَعِيهِ عِنْدَ رَأْسِي فَوَضَعَتْهُ ثُمَّ تَسَجَّتْ بِثَوْبِهَا وَ قَالَتْ اِنْتَظِرِينِي هُنَيْهَةً ثُمَّ اُدْعِينِي فَإِنْ أَجَبْتُكِ وَ إِلاَّ فَاعْلَمِي أَنِّي قَدْ قَدِمْتُ عَلَى أَبِي فَانْتَظَرَتْهَا هُنَيْهَةً ثُمَّ نَادَتْهَا فَلَمْ تُجِبْهَا فَنَادَتْ يَا بِنْتَ مُحَمَّدٍ اَلْمُصْطَفَى يَا بِنْتَ أَكْرَمَ مَنْ حَمَلَتْهُ اَلنِّسَاءُ يَا بِنْتَ خَيْرِ مَنْ وَطِئَ اَلْحَصَى يَا بِنْتَ مَنْ كَانَ مِنْ رَبِّهِ قٰابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنىٰ قَالَ فَلَمْ تُجِبْهَا فَكَشَفَتِ اَلثَّوْبَ عَنْ وَجْهِهَا فَإِذَا بِهَا قَدْ فَارَقَتِ اَلدُّنْيَا فَوَقَعَتْ عَلَيْهَا تُقَبِّلُهَا وَ هِيَ تَقُولُ فَاطِمَةُ إِذَا قَدِمْتِ عَلَى أَبِيكِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَأَقْرِئِيهِ عَنْ أَسْمَاءَ بِنْتِ عُمَيْسٍ اَلسَّلاَمَ فَبَيْنَا هِيَ كَذَلِكِ دَخَلَ اَلْحَسَنُ وَ اَلْحُسَيْنُ فَقَالاَ يَا أَسْمَاءُ مَا يُنِيمُ أُمَّنَا فِي هَذِهِ اَلسَّاعَةِ قَالَتْ يَا اِبْنَيْ رَسُولِ اَللَّهِ لَيْسَتْ أُمُّكُمَا نَائِمَةً قَدْ فَارَقَتِ اَلدُّنْيَا فَوَقَعَ عَلَيْهَا اَلْحَسَنُ يُقَبِّلُهَا مَرَّةً وَ يَقُولُ يَا أُمَّاهْ كَلِّمِينِي قَبْلَ أَنْ تُفَارِقَ رُوحِي بَدَنِي قَالَ وَ أَقْبَلَ اَلْحُسَيْنُ يُقَبِّلُ رِجْلَهَا وَ يَقُولُ يَا أُمَّاهْ أَنَا اِبْنُكِ اَلْحُسَيْنُ كَلِّمِينِي قَبْلَ أَنْ يَنْصَدِعَ قَلْبِي فَأَمُوتَ قَالَتْ لَهُمَا أَسْمَاءُ يَا اِبْنَيْ رَسُولِ اَللَّهِ اِنْطَلِقَا إِلَى أَبِيكُمَا عَلِيٍّ فَأَخْبِرَاهُ بِمَوْتِ أُمِّكُمَا فَخَرَجَا حَتَّى إِذَا كَانَا قُرْبَ اَلْمَسْجِدِ رَفَعَا أَصْوَاتَهُمَا بِالْبُكَاءِ فَابْتَدَرَهُمْ جَمِيعُ اَلصَّحَابَةِ فَقَالُوا مَا يُبْكِيكُمَا يَا اِبْنَيْ رَسُولِ اَللَّهِ لاَ أَبْكَى اَللَّهُ أَعْيُنَكُمَا لَعَلَّكُمَا نَظَرْتُمَا إِلَى مَوْقِفِ جَدِّكُمَا صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَبَكَيْتُمَا شَوْقاً إِلَيْهِ فَقَالاَ لاَ أَ وَ لَيْسَ قَدْ مَاتَتْ أُمُّنَا فَاطِمَةُ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَيْهَا قَالَ فَوَقَعَ عَلِيٌّ عَلَى وَجْهِهِ يَقُولُ بِمَنِ اَلْعَزَاءُ يَا بِنْتَ مُحَمَّدٍ كُنْتُ بِكِ أَتَعَزَّى فَفِيمَ اَلْعَزَاءُ مِنْ بَعْدِكِ ثُمَّ قَالَ لِكُلِّ اِجْتِمَاعٍ مِنْ خَلِيلَيْنِ فُرْقَةٌ وَ كُلٌّ اَلَّذِي دُونَ اَلْفِرَاقِ قَلِيلٌ وَ إِنَّ اِفْتِقَادِي فَاطِمَا بَعْدَ أَحْمَدَ دَلِيلٌ عَلَى أَنْ لاَ يَدُومَ خَلِيلٌ ثُمَّ قَالَ عَلِيٌّ يَا أَسْمَاءُ غَسِّلِيهَا وَ حَنِّطِيهَا وَ كَفِّنِيها قَالَ فَغَسَّلُوهَا وَ كَفَّنُوهَا وَ حَنَّطُوهَا وَ صَلَّوْا عَلَيْهَا لَيْلاً وَ دَفَنُوهَا بِالْبَقِيعِ وَ مَاتَتْ بَعْدَ اَلْعَصْرِ .)
